Schimmels, waar paddenstoelen ook toe behoren, zijn ware meesters op het gebied van biochemie. Daardoor trekken ze steeds meer de aandacht van de wetenschap en van materiaalkundigen. De laatste ontdekking is dat de grote tondelzwam, Fomes fomentarius, erg geschikt is als plasticvervanger.
Wat is mycelium?
Schimmels bestaan uit mycelium, lange, dunne draden. Deze doorwoekeren het medium waarin ze groeien, variërend van oud brood tot de bodem, tot ze niet meer kunnen. Paddenstoelvormende schimmels vormen in dat geval vruchtlichamen, de bekende paddenstoelen. De meeste schimmels, bijvoorbeeld broodschimmel, vormen geen paddenstoelen, maar kleine sporenvormende vruchtlichamen.
Mycelium als bouwmateriaal
Mycelium trekt steeds meer de aandacht als bouw- en constructiemateriaal, omdat het sterk en licht is. En het is vanzelfsprekend biologisch afbreekbaar omdat het een natuurlijk materiaal is. Een uniek voordeel van mycelium is dat het de gehele ruimte van de vorm doorgroeit. Dus heb je bijvoorbeeld een holle vorm in de vorm van een stoel, vul je deze met een voedingsmedium, dan heb je na verloop van tijd mycelium, precies in de vorm van de stoel. Met hout is dat alleen met heel veel geduld mogelijk.
Mycelium isoleert ook behoorlijk goed en het is behoorlijk geluiddicht. Dat maakt mycelium een goede natuurlijke vervanger voor polystyreen, piepschuim. Maar als isolatiemateriaal in de huizenbouw is het zonder verdere behandeling wat minder geschikt, omdat het, net als polystyreen natuurlijk, kan branden.
De tondelzwam blijkt een rijke bron van plasticachtige materialen
Vooral houtzwammen staan in de belangstelling. Zij vertonen namelijk de meeste verschillende soorten mycelium, waardoor er meer verschillende plasticachtige materialen van kunnen worden gemaakt. Finland loopt voorop in onderzoek op dit gebied, omdat het land voor het grootste deel bedekt is met bossen. Finse onderzoekers hebben een studie gemaakt van de ook hier welbekende tondelzwam Fomes fomentarius [1]. Deze grote zwam vind je op verzwakte of dode bomen. De zwam bestaat uit drie lagen, die elk andere eigenschappen hebben en daarom nuttig zijn als plasticvervanger.
De buitenste laag van een tondelzwam is erg stug en taai, wat het een goede beschermlaag zou maken. Sommige toepassingen zijn bijvoorbeeld sportuitrusting, exoskeletten, kogelwerende kleding, elektronica of beschermende coating voor windschermen.
De middelste laag is erg poreus en wordt al duizenden jaren gebruikt voor waar de zwam naar genoemd is in het Nederlands taalgebied: tondel om met vuurstenen een vuurtje te kunnen maken. Maar je kan er ook leer- en viltachtige materialen van maken, en ook dit gebeurt al eeuwen.
De derde laag heeft veel weg van hout, en toont potentie als een meer milieuvriendelijke biologische afbreekbare en herbruikbare vervanging voor papier en houten verpakkingsmateriaal.
Kweken van tondelzwammen
Er bestaat al redelijk veel ervaring met het kweken van andere houtzwammen, zoals de eetbare oesterzwammen en shiitake. Hiervan kunnen we profiteren. Het aantrekkelijkste is waarschijnlijk om ze te kweken op een medium met veel lignine. Hout bestaat voornamelijk uit twee stoffen: cellulose en lignine. Lignine is een afvalproduct van cellulosefabrieken, waar we op dit moment nog vrij weinig mee kunnen.
Hout verkleurt wit als deze paddenstoel er opgroeit, de zogenoemde witrot. Dat wijst erop dat de paddenstoel de voorkeur geeft aan lignine en minder snel aan het cellulose begint. Er zijn succesvolle experimenten gedaan die er op wijzen dat de paddenstoel vrij makkelijk te kweken is. [2]
Bron
- Pezhman Mohammadi et al., The complex structure of Fomes fomentarius represents an architectural design for high-performance ultralightweight materials, Science Advances, 2023, DOI: 10.1126/sciadv.ade54
- Pohl, C., Schmidt, B., Nunez Guitar, T. et al. Establishment of the basidiomycete Fomes fomentarius for the production of composite materials. Fungal Biol Biotechnol 9, 4 (2022). https://doi.org/10.1186/s40694-022-00133-y