Het Plioceen was het laatste geologische tijdperk voordat ongeveer 2,6 miljoen jaar geleden het tijdperk van de ijstijden, het Pleistoceen, aanbrak. Het klimaat op aarde begint door de antropogene wereldwijde opwarming steeds meer te lijken op dat van het Plioceen. Wat kunnen we verwachten?
Hoe zag de aarde, en vooral Europa, en uit tijdens het Plioceen?
Het klimaat op aarde tijdens het Plioceen was een stuk warmer dan nu. Ook hadden meer mensen, of liever gezegd, hominiden (want de moderne mens bestond nog niet), natte voeten. Want de zeespiegel stond toen tientallen meters hoger dan deze nu staat. Tijdens het Plioceen stond daarom bijna heel Nederland onder water. Alleen de provincie Limburg en kleine gebieden in het uiterste oosten van Nederland bevonden zich boven het water. Ook Hongarije was in deze tijd een binnenzee, de Pannonische Zee. Geen goed nieuws.
Toch waren er in die tijd ook een aantal dingen prettiger dan nu. Zo was er maar een klein stukje woestijn in de Sahara, en de rest van de Sahara was een grote grasvlakte, een savanne, met af en toe een boom. Ook beide Amerika’s, Australië en Centraal Azië waren natter dan in deze tijd. Siberië was een stuk minder koud dan nu en een stuk beter bewoonbaar. Dus hoewel grote delen van de nu dichtbevolkte kustgebieden onder water stonden, waren er grote delen van de rest van de wereld bewoonbaar, die nu onbewoonbaar zijn.
Een klein lichtpuntje is ook dat de gletsjers van het Pleistoceen behoorlijk wat materiaal richting Nederland hebben gesleept, denk bijvoorbeeld aan de zwerfkeien van de hunebedden, en dat ook door de erosie van miljoenen jaren, veel zand en klei uit Centraal-Europa in Nederland terecht zijn gekomen. Dus waarschijnlijk zal een wat groter deel van Nederland boven water blijven liggen dan tijdens het Plioceen het geval was. Maar het is vrijwel zeker dat beide Hollanden, Flevoland, Friesland, Groningen en Zeeland onder water zullen verdwijnen als we niets doen tegen de klimaatverandering.
Een ander lichtpuntje is dat er in het deel van Nederland dat de zeespiegelstijging overleeft, er meer soorten zullen voorkomen dan nu.
Hoe reëel is het dat we een Plioceen klimaat krijgen?
De kans daarop is behoorlijk reëel. Het CO2-gehalte in de lucht tijdens het Plioceen, lag om en nabij de 400 ppm. Op dat niveau zitten we nu al ruim in 2023, volgens de laatste metingen zelfs 420 ppm. We zien ook steeds meer tekenen overal op de wereld dat het Pliocene klimaat aan het terugkeren is.
Natuurlijk zal klimaat niet precies op dat van de nabije toekomst lijken, omdat het patroon van de zeestromen nu anders is. Dat heeft alles te maken met de vorming van de landbrug tussen Noord- en Zuid-Amerika. Die was er tijdens het Pliocene tijdperk nog niet, waardoor de zee door een soort reusachtig Panamakanaal kon stromen. Maar naast deze theoretische overwegingen, zien we ook al in de praktijk dat het klimaat steeds meer op het Plioceen aan het lijken is.
De eerste tekenen van de terugkeer van warmere tijdperken
Maar enkele veranderingen zijn nu al merkbaar. Zo warmt het poolgebied snel op, waardoor het qua klimaat meer op de gematigde streken gaat lijken. Tijdens het Plioceen waren de temperatuurverschillen tussen de poolgebieden en de rest van de aarde kleiner dan nu. Ook is de Groenlandse ijskap nu op grote schaal aan het dooien. Tijdens het Plioceen was het zuidelijke deel van Groenland ijsvrij, er zijn kort geleden door onderzoekers resten van de Pliocene vegetatie in het uiterste noorden van Groenland gevonden, toen het daar 10 graden warmer was dan nu. In Groenland is het nu al 2,7 graden warmer dan vorige eeuw.
Het klimaat tijdens het Plioceen was ook vochtiger en regenachtiger dan nu. En ook dat merken we, er valt nu meer regen dan een halve eeuw geleden. Daarnaast stijgt de zeespiegel de laatste jaren steeds sneller.
Sinds 1850 al met 20 cm, maar de snelheid lijkt nu aan het toenemen te zijn tot 3,2 mm per jaar. Voor ons is dat al slecht nieuws, maar voor de bewoners van eilandstaatjes in de Pacific zoals Tuvalu en Vanuatu is het ronduit rampzalig. Het hoogste stuk land daar ligt maar 2 m boven de zeespiegel en al veel eilandbewoners zijn hun huis kwijtgeraakt. Als dit zo doorgaat, bestaan deze landen over een eeuw niet meer.
Verenigde Staten krijgen weer moessonklimaat
En de Verenigde Staten? Het lijkt erop dat de zomermoesson weer terug is van miljoenen jaren weggeweest. Het Amerikaanse zuidwesten, een kurkdroog gebied, heeft de laatste jaren ook in de zomer zware regenval – precies zoals ook in het Plioceen het geval was. Zo kreeg de kurkdroge Death Valley – toen ik er was, trok een balpen op de achterbank krom van de hitte – de ergste regenstorm van de afgelopen 1000 jaar te verwerken. Nota bene in augustus, terwijl er in de kurkdroge zomer gewoonlijk geen spatje regen valt.
Klimaatonderzoekers verwachten ook dat Californië, de afgelopen jaren het toneel van zware droogtes, nu een moessonklimaat krijgt. Dus of we willen of niet, het lijkt erop dat het Plioceen weer aan de deur gaat kloppen. Het leven tierde welig tijdens het Plioceen. De planeet redt zich wel, vergeleken met bijvoorbeeld de grote sterfte tijdens het einde van het Perm is dit een peulenschil.
Maar het is de vraag of wij mensen ons zonder slag of stoot gaan redden, aangezien de meeste mensen vlakbij de kust wonen.