Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) zijn een populaire, maar steeds meer omstreden groep chemische stoffen. Het bekendste voorbeeld is teflon. Hoe gevaarlijk zijn deze stoffen en wat kunnen we er aan doen om onszelf en de aarde er minder aan bloot te stellen?
Wat zijn PFAS precies?
PFAS is een verzamelnaam voor een aantal verbindingen van koolwaterstoffen met fluor. Fluor is een zeer agressief chemisch element, dat bijna overal mee reageert. Maar als fluor eenmaal een binding is aangegaan met bijvoorbeeld koolstof, dan is het erg lastig om deze verbinding tussen het fluoratoom en het koolstofatoom te verbreken. Het gevolg is dat deze chemicaliën bijna niet uit elkaar vallen en water-, vet- en vuilafstotend zijn.
Erg handig natuurlijk, bijvoorbeeld voor een teflon antiaanbaklaag in je pan, of andere toepassingen waarbij je niet wilt hebben dat andere chemicaliën een oppervlak aantasten. Daarvoor zijn ze dan ook op grote schaal gebruikt. Ook in blusmiddelen, vooral blusschuim, vind je ze vaak.
PFAS, de forever chemicals
Helaas is dit verre van alleen een goednieuwsshow. Want je raadt het al: ook micro-organismen weten er geen raad mee, omdat deze verbindingen niet in de natuur voorkomen. En ze blijken ook opmerkelijk goed bestand tegen ultraviolette straling. Dat heeft de bijnaam “forever chemicals” opgeleverd.
Ook de chemicaliën die de ozonlaag aantasten, de CFK’s, zijn fluorverbindingen en al net zo hardnekkig. Gelukkig zijn CFK’s sinds de jaren 80 verboden en de Europese Unie heeft nu ook stappen gezet om PFAS te verbieden. Geen moment te vroeg. Maar zoals het langzame herstel van de ozonlaag laat zien, zijn fluor-koolstofverbindingen zeer resistent en kan het tientallen jaren duren voor het PFAS-gehalte in de omgeving weer is gedaald tot nul.
Negatieve effecten op de gezondheid van mens en dier
PFAS moleculen zijn zeer mobiel en nestelen zich overal tussen. Ze voelen zich thuis in vloeistoffen vaste stoffen en in de atmosfeer. Ze hebben de neiging zich in levende organismen op te hopen. Ze zijn dus ook bio-accumulerend.
Eenmaal binnengedrongen in biologische organismen, zoals mensen, richtte ze op sluipende wijze veel schade aan. Want ze kunnen eenvoudig door bijvoorbeeld celmembranen hgeendringen. Zo is er een verband gevonden tussen PFAS en een verhoogd risico op kanker in de nieren of testikels, verhoogde cholesterol-niveaus, een verminderde werking van het immuunsysteem, veranderingen in leverenzymen, verhoogd risico van hoge bloeddruk in zwangere vrouwen en een afname van het geboortegewicht van baby’s.
Uit onderzoek bleek dat de moedermelk van vrouwen die rond de Chemours-fabriek in Dordrecht wonen, rond de 5 tot 10 maal meer PFAS bevat dan volgens Europese normen is toegestaan. Ook rond de Westerschelde is er een hardnekkig PFAS probleem.
Hoe vermijd je blootstelling aan en verspreiding van PFAS?
Het probleem is al behoorlijk ernstig, maar gelukkig zijn er enkele dingen die je zelf kan doen om de hoeveelheid PFAS te verminderen. Zo is het het beste om pannen met een teflonlaag de deur uit te doen. Deze kan je vervangen door duurzame pannen.
Heb je een brandblusser in huis? Kies dan voor een brandblusser die koolzuursneeuw verspreidt. Woon je in de buurt van een chemische fabriek die PFAS gebruikt in het bedrijfsproces of producten met PFAS maakt? Dan ben je waarschijnlijk blootgesteld aan een hogere dosis. Verhuizen is dan voor je gezondheid het beste. Wil je niet alleen jezelf, maar ook anderen helpen? Sluit je dan aan bij een actiegroep.
Koop zo min mogelijk verpakte levensmiddelen. Een uitstekend alternatief is Pieter Pot, een bezorgservice die met herbruikbare glazen verpakkingen werkt. Kies waar mogelijk voor glas of blik, of polyetheen.
Drinkwater kan ook een andere belangrijke bron zijn. Hier kan je kiezen voor een waterfilter. Gelukkig wordt het Nederlandse drinkwater streng gecontroleerd op PFAS en andere schadelijke stoffen. Drinkwater, afkomstig van oppervlaktewater bevat soms te hoge doses. Drinkwater uit grondwater is, nog, veilig. Als PFAS eenmaal in de bodem terecht is gekomen kan het in sommige gevallen tot enkele decennia tot honderden jaren duren voor het af is gebroken. Voorkomen is dus beter dan genezen en om eerlijk te zijn is er geen enkel voordeel te bedenken van het puur uit gemakzucht produceren van bergen giftig afval.